مأموریت بزرگ برای نسل نو+جوان
زندگی > مهارت‌ها - همشهری دو - زهره کهندل:«هم هستی هم نیستی، هم قبولت دارند هم Øسابت نمی‌کنند، هم نظرت را می‌پرسند هم بی‌توجه از کنارزندگی > مهارت‌ها - همشهری دو - زهره کهندل:
«هم هستی هم نیستی، هم قبولت دارند هم Øسابت نمی‌کنند، هم نظرت را می‌پرسند هم بی‌توجه از کنارت عبور می‌کنند، هم با تو مواÙقند هم مخالÙت‌هایشان را علنی می‌کنند»؛
بسياري از ما از دوران نوجواني چنين تصاويري به ياد داريم؛ تصاويري گاه خوب Ùˆ مؤثر Ùˆ گاه مبهم Ùˆ نادرست؛ تصاويري كه نشان مي دهد پدر Ùˆ مادرهايمان با اينكه خودشان دوران نوجواني را سپري كرده بودند اما در روش تربيتي ما در نوجواني سردرگم عمل مي كردند. آنها خيلي اوقات نمي توانستند مرز بين ورود از دوران كودكي به نوجواني Ùˆ بعد جواني را درست تشخيص بدهند Ùˆ گاهي در Øر٠زدن ها، عمل كردن ها Ùˆ سپردن مسئوليت هاي مختل٠گنگ عمل مي كردند. دوره نوجواني به Ù„Øاظ تربيتي از آن جهت اهميت دارد كه بخش عمده اي از ويژگي هاي شخصيتي Ùˆ Ùرهنگي ما، در همان دوران شكل مي گيرد؛ دوره اي كه بسياري، از آن به عنوان دوره هويت ساز هر Ùرد ياد مي كنند؛ دوره اي كه زمان جولان اØساسات Ùˆ تÙكر در هر Ùرد است Ùˆ مجموعه اي از تغييرات شناختي، رواني، جسمي Ùˆ جنسي به سمتش هجوم مي آورد. نظر به اهميت اين دوره Ùˆ براي ياÙتن زبان مشترك خانواده ها با نوجوان هايشان كه بتوانند ارزش هاي انساني، اعتقادي Ùˆ شهروندي Ùˆ مسئوليت پذيري را در نوجوان هايشان ايجاد يا تقويت كنند، با دكتر Ù…Øسن Ùرمهيني Ùراهاني، متخصص علوم تربيتي Ùˆ عضو هيأت علمي دانشگاه شاهد تهران Ú¯Ùت ÙˆÚ¯Ùˆ كرده ايم تا او درباره ياÙتن اين زبان مشترك با ما Øر٠بزند.
- از نظر شما، به عنوان يك متخصص علوم تربيتي، Ú†Ù‡ مولÙÙ‡ هايي در مسئوليت پذير كردن يك نوجوان اهميت دارد؟
ببينيد مسئوليت پذيري هر Ùردي در ابتدا در خانواده شكل مي گيرد Ùˆ سپس نظام آموزشي مكمل آن مي شود. هيچ گاه به يكباره نمي توان Ùردي را در دوره نوجواني مسئوليت پذير كرد بلكه بايد از دوران كودكي، او را آموزش داد تا بتوان انتظار داشت در دوران بزرگسالي، مسئوليت پذيري در او ايجاد شود. Øتي در آموزه هاي ديني هم بر مراØÙ„ تربيتي تأكيد شده است. Øديثي از پيامبر اكرم(ص) هست كه دوران زندگي را به سه دوره Ù‡Ùت ساله تقسيم مي كند؛ Ù‡Ùت سال اول دوره سيادت است، Ù‡Ùت سال دوم دوره اطاعت Ùˆ Ù‡Ùت سال سوم كه دوره مشاورت است Ùˆ همزمان با دوره بلوغ.
- ولي بسياري از خانواده ها روش هايي كه چطور مسئوليت ها را به Ùرزندانشان واگذار كنند بلد نيستند.
يكي از راهكارهاي مسئوليت پذير كردن نوجوان اين است كه كاري را به او بسپاريم Ùˆ از او مشورت بگيريم. در آموزه هاي ديني ما هم به اين امر تأكيد Ùˆ توجه شده است. دوره نوجواني نقشي مهم Ùˆ كليدي در زندگي هر Ùرد دارد. نقش خانواده هم در اين بين بسيار اهميت دارد به ويژه در ايجاد روØيه مسئوليت پذيري. پدر Ùˆ مادر در نصيØت كردن Ùرزندانشان در اين سن نبايد خيلي زياده روي كنند چون سن Øساسي است؛ مثلا اگر قرار باشد كودك يا نوجواني را امر Ùˆ نهي كنيد آنها موضع مي گيرند. در اين سن بايد از جايگاه تشويق Ùˆ ترغيب، عمل Ùˆ رÙتارهاي مثبت Ùرزندتان را تأييد كنيد. چگونگي پر كردن اوقات Ùراغت نوجوانان هم بسيار اهميت دارد Ùˆ مي توان از اين Ùرصت براي مسئوليت پذير كردن آنها استÙاده كرد. منظورم اين است كه بي برنامگي خانواده يا نداشتن برنامه Ù‡Ùتگي Ùˆ عدم تعيين Ùرصتي براي كار Ùˆ تلاش روي تربيت نوجوان اثر دارد. ضمن اينكه بايد به انتخاب نوجوان Ùˆ تÙريØات بدني او توجه شود. همه اين موارد مي تواند در ايجاد روØيه مسئوليت پذيري مؤثر باشد، البته نقش آموزش هاي پنهان Ùˆ ضمني در خانواده هم اهميت دارد زيرا Ùرزندان، مسئوليت پذيري را بيشتر از اينكه از Ú¯Ùتار والدينشان ياد بگيرند از رÙتار آنها مي آموزند. مسئوليت پذيري يكي از زيرشاخه هاي تربيت اجتماعي است Ùˆ نقش آموزش هاي پنهان، ضمني Ùˆ غيررسمي بسيار مهم است. Ú¯Ùتار والدين بايد با رÙتارشان هماهنگ باشد.
- با توجه به اينكه نقش گروه همسالان در اين سن بسيار مهم است و معلمان و مربيان تربيتي هم روي نوجوان اثرگذارند، مدرسه چه نقشي در تربيت پذيري اجتماعي آنان دارد؟
نقش نظام آموزشي به عنوان نقش مكمل بسيار مهم است. در بسياري از كشورها، درسي به نام تربيت شهروندي يا تربيت مدني هست كه در آن درس تلاش مي شود ويژگي هاي شهروندي را به دانش آموزان بياموزند. در اين درس قرار است به Ùرد درباره اهميت شركت در انتخابات، آگاهي از مسائل ملي Ùˆ بين المللي Ùˆ Øساسيت به مسائل اجتماعي، آموزش داده شود. هد٠از درس تربيت شهروندي، تقويت بعد دانشي Ùˆ مهارتي آنهاست؛ مثلا به نوجوانان آموزش مي دهند كه چطور با يكديگر همكاري كنند Ùˆ مسئوليت پذير باشند يا در Ùعاليت هاي داوطلبانه شركت كنند. تربيت شهروندي سه بعد دانش، توانش (مهارت) Ùˆ نگرش (ارزش Ùˆ بينش) را شامل مي شود. بØØ« هاي ارزشي به نوجوانان توانمندي هاي ارزشي مي بخشد؛ مثلا داشتن ادب Ùˆ نزاكت در برخورد با ديگران يا داشتن رويكرد انتقادي به مسائل. بايد توجه كنيم كه مولÙÙ‡ هاي تربيت شهروندي روي مسئوليت پذيري نوجوان بسيار اثرگذار است. اين اصول بايد در خانواده شكل گرÙته باشد، نظام آموزشي آن را تكميل Ùˆ اجتماع هم آن را تأييد كند. مهم است دانش آموزاني تربيت شوند كه مسائل Ù…Øيط زيست را بدانند Ùˆ در اقدامات داوطلبانه Ùˆ بشردوستانه پيشگام باشند؛ اگرچه اين كار بسيار مشكل است Ùˆ نياز به صر٠وقت دارد. ضمن اينكه هماهنگي بين نظام آموزشي، اجتماع Ùˆ خانواده اهميت دارد Ùˆ اگر بين اينها تضاد باشد يعني در مدرسه به بچه ها مسائل Ù…Øيط زيست Ùˆ رعايت قوانين راهنمايي رانندگي آموزش داده شود اما در اجتماع ببينند كه رÙتار اجتماعي مردم خلا٠آن است در واقع اثر آموزشي مدرسه با اين رÙتار اجتماعي خنثي مي شود؛ بنابراين هماهنگي بين آموزش هاي درون مدرسه اي، خانواده Ùˆ جامعه، اهميت دارد Ùˆ اگر مثلث تربيت شهروندي با هم هماهنگ نباشد اين تربيت به درستي اتÙاق نمي اÙتد.
- زبان آموزش به نوجوان، زبان ساده اي نيست Ùˆ گروه هاي مرجع Ùˆ الگوي نوجوان، خانواده Ùˆ معلم نيستند بلكه بيشتر از گروه همسالان Ùˆ Øتي سلبريتي ها تأثير مي پذيرد. چطور بايد زبان نوجوان را شناخت تا اين تربيت اثرگذار باشد؟
بايد ويژگي هاي دوره نوجواني را شناخت. سه نقطه عط٠در زندگاني آدم وجود دارد؛ نخستين نقطه عطÙØŒ تولد است Ùˆ پايان آن مرگ، نقطه بين آنها دوره بلوغ است. بلوغ، نقطه عط٠زندگي هر Ùرد است كه در دوره نوجواني اتÙاق مي اÙتد. برخي از روانشناسان از دوره نوجواني به عنوان دوره مستي ياد مي كنند. Øتي در اØاديث ما هم به آن اشاره شده است؛ چون Ùرد در اين دوره، دچار تØولات مختلÙÙŠ مي شود ازجمله تØولات روØÙŠØŒ جسمي Ùˆ جنسي كه هر كدام ويژگي هايي را براي نوجوان به وجود مي آورد. كساني كه مرتبط با امر آموزش نوجوانان هستند بايد ويژگي هاي اين سن را بشناسند. بايد بدانند كه نوجوانان در اين سن هيجانات خاصي دارند Ùˆ دچار نوعي عدم اعتماد به Ù†Ùس هستند. بايد بدانند كه بچه ها در اين سن از خانواده دل مي كنند Ùˆ نقش گروه همسالان پررنگ تر مي شود. بايد بدانند كه در اين دوره نگراني هاي دوران بلوغ نسبت به تغييرات جسمي Ùˆ جنسي آنان بروز مي يابد؛ مثلا نگراني هايي از اين دست وجود دارد كه آيا عادي هستند يا نه Ùˆ همين باعث كاهش اعتماد به Ù†Ùس در نوجوان مي شود. اگر والدين Ùˆ معلمان نسبت به اين تغييرات Ùˆ ويژگي هاي دوره نوجواني شناخت داشته باشند دقيق تر مي توانند با آنان برخورد كنند. جايي بايد با نوجوان ØªØ³Ø§Ù…Ø ÙƒØ±Ø¯ Ùˆ رÙتارش را ناديده گرÙت. روش تسامØØŒ تساهل Ùˆ تغاÙÙ„ در برخورد با نوجوانان كاربرد زيادي دارد چون نوجوان در اين دوره بسيار اشتباه مي كند Ùˆ بايد جاهايي خطاهايش را ناديده گرÙت. بايد عزت Ù†Ùس را در نوجوان اÙزايش داد بايد مهارت هايي را كه دارد ارج بنهيم تا زمينه رشد ديگر مهارت ها در او اÙزايش يابد.درك ويژگي هاي اين دوره توسط مربي، معلم Ùˆ والدين بسيار مهم است. معمولا در اين ارتباط مشكل داريم يعني نه بزرگ ترها زبان نوجوان را مي Ùهمند Ùˆ نه آنها زبان بزرگ ترهايشان را. بايد يك همزباني ايجاد شود ضمن اينكه ويژگي هاي اين دوران را بايد شناخت. بايد با نوجوان ها صميمي شد.
- در خاطرات بسياري از ما، دوره نوجواني دوران تعليق بود. از انتخاب براي لباس پوشيدن گرÙته تا تصميم گيري هاي بزرگ تر. چرا نسبت به شناسايي نيازهاي نوجوان Ùˆ پاسخگويي به آن كم توجهي شده است؟
دوره نوجواني، مرز بين كودكي Ùˆ جواني است. خانواده ها بايد اطلاعات اين دوره را داشته باشند. انجمن اوليا Ùˆ مربيان، تشكل هاي مردمي Ùˆ ساير نهادهاي Ùرهنگي بايد در آموزش خانواده ها براي شناخت ويژگي هاي دوره نوجواني Ùعال تر شوند. بايد روانشناسي نوجوان براي مربياني كه كار تربيتي مي كنند در آموزش هاي ضمن خدمت آنها ديده شود. بايد دانش خانواده ها Ùˆ معلمان درباره دوره نوجواني به روز شود. Ùضاي مجازي، نوع برخورد ديگري با نوجوان را مي طلبد چون اطلاعات آنها در برخي از Øوزه ها از خانواده هايشان بيشتر است مثلا در مورد اطلاعات جنسي، نوجوانان اطلاعات زيادي دارند Ùˆ بايد دستيابي به اين اطلاعات، كنترل شود. روانشناسي نوجواني ويژگي هايي دارد كه اطلاعات معلمان Ùˆ خانواده ها بايد مرتب به روز شود. پژوهشي روي سند تØول بنيادين آموزش Ùˆ پرورش داشتم كه در قسمتي از اين سند اشاره شده شهروند مناسب جمهوري اسلامي، Ú†Ù‡ شهروندي است؟ آنجا به اين نتيجه رسيدم كه ما نياز به شهروندي داريم كه اصول شهروندي يعني دانش، توانش Ùˆ نگرش شهروندي را داشته باشد Ùˆ شهروندي Ùضيلت گرا بوده Ùˆ در پي ارزش هاي اسلامي Ùˆ اخلاقي باشد. سومين مولÙÙ‡ هم ارتباطي بودن اين شهروند است. اينجا Ùقط منظور ارتباط هاي بين Ùردي نيست بلكه ارتباط هاي گسترده تري مدنظر است تا Ùرصت ها Ùˆ تهديدهاي Ù…Øيط پيرامونش را بشناسد. ارتباط را نمي توان رد كرد بلكه بايد آن را جهت داد به ويژه در Ùضاي مجازي. بايد اينها را به خانواده ها Ùˆ نوجوانان آموزش داد تا شهروند جمهوري اسلامي يك شهروند Ùضيلت گراي ارتباطي باشد، مولÙÙ‡ هاي شهروندي را داشته باشد، اخلاق Ùˆ ارزش ها برايش مهم باشد Ùˆ به «Ø§Ø±ØªØ¨Ø§Ø·» به عنوان يك مولÙÙ‡ كليدي توجه كند، ارتباطش را Ùقط به ارتباط بين Ùردي Ù…Øدود نكند، قدرت كنترل Ùˆ مديريت ارتباط در Ùضاي گسترده دنياي مجازي را هم داشته باشد؛ در جامعه مسئوليت پذير باشد Ùˆ شهروندي مطلوب در Ø³Ø·Ø Ù…Ù„ÙŠ باشد؛ يعني Øضور در انتخابات را براي خود يك تكلي٠شهروندي بداند. Øتي در Ø³Ø·Ø Ø¨ÙŠÙ† المللي هم Ùعال باشد Ùˆ نسبت به مسائل اØساس مسئوليت كند. براي اينكه چنين شهروندي تربيت شود بايد روي آموزش به نوجوانان كار شود.
- چقدر آموزش هايي كه در اين دوره داده مي شود اهميت دارد آيا اين آموزش ها در Ùرد ماندگار مي شود؟
البته بخش مهمي از شخصيت در كودكي شكل مي گيرد اما دوره نوجواني هم در تثبيت شخصيت، مهم است. تربيت اخلاقي در اين سن از نگاه نظريه پردازان متÙاوت است. برخي معتقدند كه اين دوره، دوره عزت در برابر يأس Ùˆ نااميدي است؛ يعني اگر شرايط مناسبي Ùراهم شود Ùرد اØساس عزتمندي مي كند Ùˆ اگر شرايط Ùراهم نباشد نـوجـوان اØساس نا اميدي مي كند.